۰ محصول

دسته بندی ها

تاریخچه صنایع دستی

تاریخ 1398/9/24
۱۷
تاریخچه صنایع دستی
به این مقاله چه امتیازی میدهید؟

با نگاه به تاریخچه صنایع دستی در ایران در میابیم که ایرانیان از دیرباز اهل ذوق و هنر بوده و همین امر سبب شده تا ایران در پله سوم کشورهای صادر کننده صنایع دستی در جهان قرار بگیرد.

تعریف صنایع دستی

در کل به ساخته دست بشر که ذوق، خلاقیت و هنر فردی یکی از عوامل اصلی ساخت آن به شمار رود، صنایع دستی گفته می شود که دارای ارزش بالای هنری می باشد. از آنجاییکه امکانات بومی و منطقه ای و تخصص های مختص ان منطقه در شکل گیری این هنر والا دخیل می باشد، ایران یکی از کشورهای دارای تنوع بالای صنایع دستی در جهان است.

انواع صنایع دستی در ایران

همانطور که قبلاً هم اشاره شد ایران یکی از محدود کشورهای با تنوع بالای صنایع دستی است که قسمتی از درآمد ارزی کشور مربوط به صادرات همین مصنوعات ساخته دست هنرمندان بومی و منطقه ای کشورمان می باشد. در این مقاله قصد داریم با تاریخچه تعدادی از معروفترین صنایع دستی ایران آشنا شویم.

خاتم کاری


خاتم کاری پوششی است که از کنار هم قرار گرفتن لایه ای نازک از قطعات ریز و متساوی الاضلاع از چوب های رنگی به ضخامت حدود یک و نیم میلیمتر، به همراه قطعات مثلثی شکل فلز برنج و استخوان به دست می آید. خاتم کاری از هنرهای برتر شیراز و اصفهان محسوب می شود که نه تنها در ایران بلکه در جهان سابقه دیرینه دارد.

در هنر خاتم قطعات چوب، استخوان و فلز را در طی یک پروسه طولانی مدت آماده و به صورت کاملاً منظم و در قالب و اشکال هندسی با ظرافت کنار هم قرار داده، پس از برش به صورت لایه لایه روی زیره کاری چوبی یا فلزی چسبانده می شود.

تاریخچه هنر خاتم کاری

هنر خاتم کاری از جمله هنرهای سنتی و ملی ایران که پیشینه آن با استناد به رحل چوبی موجود در موزه متروپولتین، به دوره ایلخانان باز می گردد.

در مورد تاریخچه این هنر باید گفت زمان شروع این هنر آشکار نیست و با توجه به آثار باقیمانده، تاریخچه خاتم کاری در ایران به دوره سلجوقیان می رسد. بنا به نظراتی این هنر به شکل حال حاضر پیش از صفویه و در عهد ایلخان مغول بر ایران از چین به ایران راه پیدا کرده است و همچنین گفته می شود خاتم کاری در زمان دیلمان در ایران در شهر شیراز بنا شده است و در دوره صفویه توسعه پیدا کرد.

خاستگاه هنر خاتم شهر شیراز بوده که هنوز هم از متداول ترین صنایع دستی آن شهر به شمار می رود. در دوره صفویه با انتخاب شهر اصفهان به عنوان پایتخت، هنرمندان از اطراف و اکناف در این شهر گرد هم آمدند و هنرمندان خاتم کار نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند که همین امر باعث رونق این هنر در شهر اصفهان گردید.


محصولات خاتم کاری


محصولات هنر خاتم کاری شامل قاب عکس خاتم کاری، ساعت خاتم کاری، جاقلمی و قلمدان خاتم کاری، شکلات خوری خاتم کاری، وسایل میز کار، جای دستمال کاغذی، جعبه جواهرات خاتم کاری شده و … می باشد.

مینا کاری روی مس


اکثر آثار میناکاری معمولاً روی ظروف و اشیایی از جنس مس انجام می شود البته می توان روی فلزاتی همچون طلا و نقره نیز میناکاری کرد. بدین ترتیب سطح مورد نظر با لعاب پوشانده می شود و برای پخت و اثبات رنگ لعاب، در کوره حرارت داده می شود. سطح شی به وسیله رنگهای مخصوص میناکاری نقاشی شده و دوباره در کوره قرار می گیرد تا این هنر بسیار زیبا آفریده شود.

تاریخچه میناکاری روی مس


تاریخچه هنر میناکاری روی مس به چند هزار سال قبل باز می گردد که نشان از دوام این هنر در صنایع دستی دارد. میناکاری روی مس، هنر آتش و خاک با رنگهای پخته و درخشان یکی از صنایع دستی اصیل ایرانی است و قدمت آن به 1500 سال پیش از میلاد برمی گردد.

تاریخ پیدایش میناکاری روی فلزات را می توان از قرن چهارم تا ششم قبل از میلاد دانست. درخشش و تجلی میناکاری را می توان در ایران بیشتر از هر جای دیگری از دنیا مشاهده کرد. هنر میناکاری در اصفهان از سالها پیش به جای مانده است، از این رو میناکاری اصفهان ارزش بسیار بالایی دارد. همچنین قدیمی ترین آثار یافت شده مربوط به اصفهان بوده است که قدمت آن به دوره صفویه باز می گردد.

هنر میناکاری روی سفال

میناکاری روی سفال از هنرهای اصیل ایرانی است. با ترکیب هنر سفالگری به همراه میناکاری می توان صنایع دستی بسیار زیبایی ساخت که هم جنبه تزیینی و هم کاربردی دارد.

قطب میناکاری بر روی سفال شهر لالجین همدان است و این هنر از صنایع دستی اصیل اصفهان نیز محسوب می شود. علاوه بر میناکاری روی ظروف سفالی، این هنر بصورت تزیینی برای اماکن مذهبی نیز کاربرد دارد که هنرمندان اصفهان در این هنر نقش بسزایی دارند.

هنر شگرف سفال از ترکیب سه عنصر طبیعت (آب و آتش و خاک) تشکیل می شود و فرآیند این نوع میناکاری در چهار مرحله شامل ساختن سفال، تهیه الگو، قلم زنی و لعاب زنی می باشد. طرح های کار شده میناکاری سفال برگرفته از نقوش سنتی و اسلیمی ایرانی است که با رنگ های زیبا چشم هر بیننده ای را خیره می کند.

تاریخچه ی میناکاری روی سفال


میناکاری روی سفال در ایران به وجود آمده و سپس به نقاط مختلف دنیا منتقل شده است. نمونه های بسیار زیبای میناکاری روی سفال را می توان در آثار باستانی مشاهده کرد و در زمان هخامنشیان کاسه سفالی کم نظیری تولید شده که اکنون از آن در موزه لوس آنجلس آمریکا نگهداری می شود.

اوج این هنر را می توان در زمان سلجوقیان بر روی ظروف دید و در دروان تیموریان و صفویان نیز این هنر رواج داشته است. نمونه کارهای دوران ساسانیان را می توان در موزه های لندن و بوستون دید و همچنین در دوران قاجار نیز این هنر روی اشیا مختلف انجام می شد.

محصولات میناکاری روی سفال


محصولات این هنر شامل بشقاب میناکاری، کاسه میناکاری شده، گلدان میناکاری، قندان میناکاری، شکلات خوری میناکاری و … می باشد.

فیروزه کوبی


یکی دیگر از معروفترین صنایع دستی در ایران که زیبایی خیره کننده ای دارد، هنر فیروزه کوبی است. این هنر اصیل ایرانی با استفاده از سنگ فیروزه مرغوب بر روی فلزاتی مانند مس، نقره و برنز پیاده می شود.

همانگونه که از نامش پیداست قطعات کوچک فیروزه در اندازه های تقریبا یکسان به صورت منظم و در کنار هم بر روی ظروف و اشیای مختلف قرار می گیرد و در سه مرحله :

  • زرگری (ساخت ظروف)
  • فیروزه کوبی (قرار دادن سنگها در کنار هم)
  • پرداخت کاری (صیغل دادن فیروزه) انجام می شود.

ظروف فیروزه کوبی معمولاً بیشتر کاربرد هنری و تزیینی و بعضی ظروف نیز کاربرد مصرفی دارند.

تاریخچه فیروزه کوبی

فیروزه کوبی یکی از هنرهای نوین است که قدمت آن به 70 سال پیش باز می گردد امروزه از مهمترین پایگاه های اجرای فیروزه کوبی شهر اصفهان است. تاریخچه این هنر چندان طولانی نیست اما به دلیل استفاده از سنگ ارزشمند فیروزه و زیبایی طراحی و هنر، ارزش بالایی دارد که چشم هر بیننده ای را خیره می کند.

محصولات فیروزه کوبی


محصولات فیروزه کوبی شامل گلدان فیروزه کوبی شده، آینه و شمعدان فیروزه کوبی، جعبه فیروزه کوبی، جام فیروزه کوبی، سنبلدان فیروزه کوبی،قندان و شکلات خوری فیروزه کوبی،کاسه و بشقاب فیروزه کوبی، تنگ، پارچ و گلاب پاش فیروزه کوبی، سنگاب، کشکول فیروزه کوبی و … می باشد.

صنایع دستی مس و پرداز چیست

نام دیگر هنر مس و پرداز، نقاشی روی مس است. این هنر که نوعی نقاشی روی ظروف مسی است از میناکاری الهام گرفته شده و می توان آن را زیرمجموعه هنر میناکاری روی مس به شمار آورد. علت نام گذاری آن این است که پرداز روی مس را می توان تلفیقی از هنر میناکاری با مس پرداخت شده در نظر گرفت.

تاریخچه هنر مس و پرداز

در بررسی تاریخچه مس و پرداز نیاز نیست به زمان های خیلی دور و گذشته سفر کنید. تاریخچه هنر مس و پرداز مربوط می شود به همین حوالی همین سالهای اخیر، در واقع باید گفت مس و پرداز یک هنر نوظهور و جدید است که در اصفهان طلوع کرد.

محصولات مس پرداز


محصولات این هنر شامل آجیل خوری مس پرداز، تنگ، سنبلدان، سنگاب، شکلات خوری، قندان و کشکول مس پرداز، گلدان مس پرداز، کاسه و بشقاب مس پرداز و … می باشد.

هنر مسگری

یکی از بهترین و کهن ترین صنایع دستی ایران مسگری می باشد. بشر بعد از سنگ و گل برای رفع سایر نیازهایش به فلز روی آورد. در بین فلزات مس زودتر از بقیه فلزات بکار گرفته شد، زیرا بصورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود.

درخشش و جلای مس خالص و رنگ جالب و توجه به سنگهای معدنی از علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته می باشد. چون مس فلزی چکش خور و شکل پذیر با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزیینات مختلفی چون قلم زنی، مشبک کاری، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری و … است.

در گذشته و پیش از گسترش صنعت، صنعتگران از ضایعات و شمش های مس، ورقه مس را تهیه می کردند، آنها شمش ها را کوبیده و یا با دستگاه نورد به صورت ورقه درآورده و به قطعات مختلف می بریدند. صنعتگران مسگر نیز ورقه های آماده را از مسگران ورقه ساز تهیه نموده و به صورت ظروف تولید می کردند. امروزه با رشد صنعت، حرفه ورقه سازی منسوخ شده و صنعتگران مس های آماده را که در کارخانه تولید شده تهیه و از آن در ساخت محصولات مسی استفاده می کنند، که مراحل آن عبارتند از:

  • برش ورقه های مسی
  • آتش کاری
  • چکش کاری
  • سفید کاری

هنر مسگری در مراکز کرمان، شیراز، کاشان، اصفهان و زنجان رواج دارد.

محصولات و ظروف مسی

پس از قرنها تلاش در جهت تکامل این صنعت و ساخت و ساز، محصولات مسی زیادی ساخته شده که می توان به سماور مسی، طشت مسی، کتری و قوری مسی، پارچ مسی، قندان، سینی، قابلمه و ماهیتابه مسی و قهوه جوش مسی و … اشاره کرد.

صنایع دستی چاقوسازی


استادكاران چاقوساز، با توجه به سلیقه متقاضیان، ساخته‌هاي متنوعی از چاقوها را در ابعاد متفاوت تهيه و به بازار عرضه می نمایند كه بعضاً جنبه‌ي نمايشي و موزه‌اي نيز دارند ولي عموماً توليدات مزبور جنبه ي كاربردي و مصرفي دارند.

متاسفانه دانش ساخت برخی از انواع چاقو منحصر به یک استاد کار بوده که با مرگ وی از بین رفته است. یکی از استان هایی که هنر چاقوسازی به نام آن استان شناخته می شود، استان زنجان است. مشخصات مشترک چاقوهاي زنجان عبارت است از: ظرافت، تناسب، هنرنمايي در فن آبکاري و قدرت برش آن.

تاریخچه هنر چاقوسازی


ایرانیان از دیرباز در بین جهانیان از جنگاوران بی باک و جهانگشایان چیره دست شناخته شده اند و از این رو برخورداری از ابزارهای جنگی مناسب برای آنان را بیش از دیگران ضروری می کرد.

آنچه مسلم است استفاده از جنگ افزار با تاریخ انسان همراه بوده است. در ایران سابقه صنعت چاقوسازی را در زمان هایی باید جستجو کرد که داشتن سلاح سرد از ضروریات زندگی هر فرد به شمار می رفت. در این میان یکی از شهرهایی که صنعت چاقوسازی و ساخت اشیاء برنده را حفظ کرده و بیشترین شهرت و معروفیت را در ایران دارد شهر زنجان است. البته در کرمان نیز در شهر راین موجود می باشد.

دلایل قدمت و رواج چاقوسازی در زنجان

صنعت چاقوسازی در زنجان به طور قطع ماحصل عواملي چون موقعيت جغرافيايي و نقش زنجان در جنگهاي مختلف تاريخي (قبل از اسلام و بعد از اسلام)، موقعيت سوق‌الجيشي استان نسبت به استانهاي همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدن هاي شرقي، غربي و نزديكي به فلات مركزي، فراهم بودن مواد اوليه و معادن غني آهن و مس مي‌باشد.

در بررسي‌هاي به عمل آمده و با توجه به شواهد و مدارك به دست آمده به طور قطع اعلام تاريخ دقيق و مشخص پيرامون زمان شروع اين صنعت در استان زنجان مقدور نمي‌باشد. از حدود قرن 10 هجري قمري شهر زنجان يكي از مراكز مهم صنعتي بوده است كه در آن كارگاه هاي مختلف اسلحه‌سازي داير و چاقو سازي نيز يكي از صنايع جنبي آن، محسوب مي‌شده است.

با كشف مجموعه‌ي منحصر به فرد مرد نمكي، پيشينه‌ي تاريخي اين صنعت در زنجان از هجده قرن پيش مشخص است. از ديگر مدارك موثق موجود در مركز اسناد ملي مي‌توان به مكاتبات معمول شده و يك برگ صورتجلسه‌ي چاقوسازان كه به تاريخ 1323 شمسي اشاره نمود. در اين سند ذي قيمت اسامي و امضاء 31 نفر از چاقو سازان زنجاني قيد گرديده است. اين صنعت از دوره صفويه به بعد رونق چشمگيري داشته و تا امروزه نيز با دگرگوني هاي فراوان در زنجان ادامه دارد.

انواع محصولات چاقوسازی

  • انواع چاقوهای ضامن دار
  • چاقوهاي ميوه خوري
  • چاقوهاي باغباني و پيوندزني
  • چاقوی قصابي
  • چاقوي سلاخي
  • چاقوی جيبي
  • انواع ساتور
  • انواع قلمتراش
  • انواع كارد
  • انواع شمشیر(صرفاٌ جنبه تزیینی دارند)
  • انواع قمه (صرفاً جنبه تزیینی دارند)
  • انواع قداره (صرفاً جنبه تزیینی دارند)
  • انواع خنجر (صرفاً جنبه تزیینی دارند)
  • قندشكن

هنر ملیله کاری


در ادامه به معرفی یکی دیگر از صنایع دستی ایران، هنر ملیله کاری که هم به لحاظ ارزش مالی و هم به لحاظ هنر و ظرافت کاری از زیباترین انواع صنایع دستی به شمار می آید می پردازیم.

ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است که با استفاده از مفتول ها و نوارهای ظریف نقره و بکارگیری طرح های اسلیمی و منظم ساخته می شود. این هنر زیبا با اتصال رشته های مفتولی زر و سیم نقوشی زیبا و ظریف می آفریند.

تاریخچه هنر ملیله کاری


ملیله کاری بخشی از هنر فاخر فلزکاری در ایران به شمار می رود که از دیرباز رواج داشته است. بر اساس کشفیات باستان شناسی، قدیمی ترین اشیایی که می توان ریشه ملیله ایران را در آن جستجو کرد، متعلق به دوره هخامنشیان می باشد.

در دوران ساسانی نیز توسط صنعتگران فلزکار و مخصوصاً نقره کاران ظروف گران قیمت ساخته می شد. متأسفانه بسیاری از آثار مربوط به دوره تاریخی مذکور در زمان حمله اعراب (به دلیل گرانبها بودن اشیاء نقره ای) به غنیمت برده شد. ولی آنچه که طی چند قرن اخیر در اثر کاوش های باستان شناسی و یا به طور تصادفی بدست آمده است، نشانگر وجود ملیله در ایران قبل از میلاد می باشد.

پروفسور ((آرتور اپهام پوپ)) در کتاب شاهکارهای هنر ایران ضمن اشاره به زرگری و نقره کاری در سال های بعد از ظهور اسلام به آثاری از ملیله متعلق به قرن 12 میلادی اشاره کرده است. از دوران قاجاریه نیز تعدادی آثار باقی مانده است.

قدمت ملیله کاری در زنجان


لازم به توضیح است که ملیله به صورت محدود در تبریز و اصفهان نیز رواج دارد، ولی ملیله زنجان به خاطر اصالت نقوش و همچنین ظرافت منحصر به فرد و خلوص بالاي نقره مصرفي در مجموع از کیفیت بالایی نسبت به ملیله اصفهان برخوردار بوده و به نوبه خود جایگاه ویژه ای نیز در بین رشته های برجسته صنایع دستی ایران دارد.

ملیله کاری یکی از اصیل ترین صنایع دستی رایج در زنجان می باشد که همین امر موجب شد در سال های اخیر از سوی سازمان جهانی صنایع دستی آن را به عنوان شهر جهانی ملیله نامگذاری کنند.

اسناد تاریخی قدمت ملیله کاری در زنجان

درباره تاريخچه مليله زنجان اطلاعات جامعي در دست نيست وليكن از دو طريق مي توان به قدمت اين هنر ارزنده پي برد.

  • نوشته ها و سفر نامه هاي سياحاني كه به اين منطقه سفر كرده و از هنر زيباي ملیله کاری در اين منطقه ياد كرده اند.
  • آثار باقي مانده مليله بسيار اندک بوده و اكثرا متعلق به دو سده اخير مي باشد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان فلز كاري نيز كه از صنايع پيشرفته هر يك از اين تمدنهاست، در اين منطقه وجود داشته است.
    سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری به بعد روشن و مشخص است ((فردریک ریچارد)) مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می نویسد : (( شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است)). ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهي در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.

محصولات ملیله کاری

مصنوعات ساخته شده شامل: سرویس چایخوری ملیله کاری شده، شکلات خوری ملیله کاری، گلدان ملیله کاری، شمعدان ملیله کاری شده، قاب عکس و انواع زیورآلات ملیله کاری شده می باشد.

چاروق دوزی در زنجان


آنچه که مسلم است صنایع دستی در ایران بر اساس احتیاجات در طول تاریخ ایجاد شده که ذوق و هنر ایرانی نیز چاشنی آن شده است.

چاروق یکی از همین صنایع دستی است که نوعی پای پوش سنتی بوده و با استفاده از چرم گاوي، نخ های ابریشمی رنگي و نخ گلابتون در انواع مختلف: توری، پرده بند و تمام چرم (پشت باز و پشت بسته) تولید می شود. این هنر یک صنعت دستی ظریف و تزیینی به شمار می رود که ساخته های آن در محل مفروش استفاده می گردد.

از انواع چاروقهای تولید شده استان در طی دوره های مختلف تاریخی می توان به انواع کنفی، چاروق تمام پوست، کشاورزی،چاروق تمام چرم، چاروق توری، چاروق پرده بند اشاره نمود، که هر کدام با روشی خاص و با استفاده ازچرم، پوست فرآوری شده و مواد مختلفی چون پنبه، کنف، ابریشم و… تهیه می شوند.

تاریخچه هنر چاروق دوزی


بر اساس کشفیات باستانشناسی(چکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره 1) مي توان ريشه صنايع چرمي در استان زنجان را حداقل در 2000 سال قبل جست. قدمت هنر چاروق دوزي احتمالاً به دوره ساسانی و اوج تزئینات آن به دوره صفوی می رسد که زیبایی و تنوع طرح و نقوش آن، چشم هر هنرشناسی را شیفته نقوش انتزاعی و اصیل خود می نماید. خواستگاه این هنر در استان زنجان شهر سلطانیه بوده و از آن منطقه به زنجان منتقل گردیده است. همچنین این هنر از صنایع دستی شمال خراسان نیز می باشد.

هنر گلیم بافی


در آخر به یکی دیگر از صنایع دستی ایران به نام گلیم بافی اشاره ای خواهیم داشت. گلیم بطور ساده یک فرش با بافت صاف یا یک نوع قالی بدون کُرک یا خواب گره خورده است. نام این فرش در زبان های مختلف به انواع گوناگون استعمال می شود. گلیم در افغانستان، کلیم در اوکراین، پلاس در قفقاز، لیاط در سوریه و لبنان، چلیم در رومانی.

گلیم به مفهوم، الیاف حیوانی و نباتی رنگرزی شده و درهم بافته که بر روی دارهای افقی و عمودی برگرفته از نمادهای منطقه و نقوش ذهنی و انتزاعی، در اندازه و سایزهای مختلف بافته می شود. موارد استفاده گليم بافی در ايران به عنوان : رختخواب پیچ، سجاده، خورجین، جوال، جل اسب، پشتی، سفره می باشد.

تاریخچه هنر گلیم بافی


گلیم به عنوان یکی از زیراندازهای بشر، دارای سابقه بسیار طولانی است بطوریکه از قراین و شواهد موجود برمی آید نخستین گلیم های دستبافت، بافت بسیار ساده داشته و از نخ های تار و پودی که بصورت یک در میان از زیر و روی یکدیگر می گذشته تشکیل می شده است.

قدمت گلیم بافی در ایران

درباره قدمت تولید گلیم در ایران اظهارنظر قاطعانه و صریحی نمی توان کرد، زیرا بدلیل آسیب پذیر بودن الیاف، نمونه های زیادی از توليدات متعلق به دوران گذشته باقي نمانده است. اما آنچه مسلم است، گلیم بافی تاریخچه جدا از نساجی ندارد و بدلیل شباهت بافت پارچه های اولیه به بافت فعلی گلیم تقریباً می توان گفت در تولید گلیم و پارچه از الیاف ضخیم تر برای بافت زیرانداز استفاده كرده اند.

گلیم بافی در ایران در مناطق مختلف از جمله گلیم شاه سون، لری، هرسین، بلوچ، خمسه، شیراز، سنندج، کرمانشاه، قشقایی، افشار، ترکمن، اردبیل و زنجان رواج دارد و همچنین سیرجان از سوی سازمان صنایع دستی به عنوان شهر گلیم نامگذاری شده است.

صنایع دستی

فقط چهار محصول را میتوانید انتخاب کنید
انصراف

آیا مایل به حذف این کالا هستید؟

بله خیر
<script></script>