شهرها و روستاهای ثبت جهانی صنایع

با شهر و روستاهای جهانی صنایع دستی ایران آشنا شویم

ایران به عنوان یکی از کشورهای دنیا که از نظر تنوع صنایع دستی جزو کشورهای برتر این حوزه قرار دارد، ۱۴ شهر و روستای آن در شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی انتخاب شده‌اند. صنایع دستی ایران به عنوان یکی از زیباترین و مهم ترین سوغات ایران در سراسر دنیا شهرت جهانی دارند و حتی به کشورهای خارجی صادر می‌شوند. البته باید به این نکته اشاره کنیم که ثبت یک شهر در شورای جهانی صنایع دستی، کار ساده‌ای نیست و شرایط و مراحلی دارد که باید طی شود. در ادامه با این شورا، اهداف آن و نحوه ثبت شهرها در فهرست منتخب این شورا آشنا می‌شوید و شهرهای جهانی ایران را می‌شناسید.

شورای جهانی صنایع دستی 

در تعریف شورای جهانی صنایع دستی (World Crafts Council) یا به اختصار WCC، باید بگوییم که یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است که در سال ۱۹۶۴ پایه‌گذاری و بنیان شده است. هدف از راه‌اندازی شورای جهانی صنایع دستی، افزایش تعامل با کشورهای دنیا در حوزه صنایع دستی، افزایش توسعه اقتصادی از طریق درآمدزایی حاصل از تولید صنایع دستی، اجرای برنامه‌های تبادل فرهنگی و هنری، برگزاری کارگاه، کنفرانس های تخصصی صنایع دستی، سمینار و نمایشگاه‌های مربوط به صنایع دستی و به طور کلی ایجاد انگیزه و کمک به فعالان و تولیدکنندگان صنایع دستی در کل دنیا است.

این سازمان که وابسته به یونسکو است، اکنون در کشور بلژیک رسماً ثبت شده است. دسته بندی سازمان شورای جهانی صنایع دستی در پنج منطقه است: آفریقا، آسیا اقیانوسیه، اروپا، آمریکای لاتین و آمریکای شمالی. 
شهرهایی که علاقه مند هستند به عنوان شهر جهانی خلاق صنایع دستی انتخاب شوند باید تقاضای ثبت خود را به دبیرخانه بین‌المللی شورای جهانی صنایع دستی ارسال کنند و مدارک و شواهد موجود که در راهنمای این مجموعه منتشر شده را ارسال کنند.
درخواست‌ها قبل از اینکه به تصمیم نهایی برسند توسط هیئت WCC و توسط یک هیئت مستقل که متشکل از متخصصان صنایع دستی است، بررسی می‌شوند. اطلاعات مربوط به شهرهای خلاق انتخاب شده در وب سایت WCC و وب سایت‌های منطقه منتشر خواهد شد.

فاکتورهای شایستگی برای انتخاب به عنوان شهر خلاق صنایع دستی

اگر شهرها و مناطق محلی که نوع خاصی از صنایع دستی آنان شهرت جهانی دارد، خواستار ثبت به عنوان شهر جهانی صنایع دستی باشند، در صورتی که شرایط و فاکتورهای زیر را داشته باشند، درخواست آنها به عنوان ثبت جهانی صنایع دستی، بررسی خواهد شد. 
1- شهری که متقاضی ثبت جهانی صنایع دستی می باشد،  باید دارای یک صنایع دستی باشد که علاوه بر سطح ملی، در سطح بین‌المللی نیز از نظر کیفیت و مهارت هنرمندان صنایع دستی، مشهور باشد.
2- صنایع دستی مربوطه باید توجیه اقتصادی داشته باشد و از نظر اقتصادی برای مردم منطقه درآمدزا و دارای اهمیت باشد.
3- از هر کشور سالانه تا ۵ درخواست می‌تواند ارسال شود. ولی زمانی که یک صنایع دستی مشترک در دو منطقه متفاوت سیاسی قرار داشته باشد، درخواست‌های چندملیتی هم قابل پذیرش است.

شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شده از ایران

در چند سال گذشته همواره مسئولان و فعالان صنایع دستی در ایران تلاش کرده‌اند تا شهرهایی را که دارای صنایع دستی خاص و شناخته ‌شده هستند در فهرست جهانی شهرهای صنایع دستی ثبت کنند. یکی از مهمترین مزایای ثبت جهانی شهرها، این است که به موجب همین امر فرصتی عالی فراهم می شود تا اهالی بومی این مناطق انگیزه مضاعف برای یادگیری و توسعه صنایع دستی خود، داشته باشند. چرا که ثبت جهانی، باعث شهرت این صنایع می‌شود و منافع اقتصادی و اجتماعی متعددی برای اهالی بومی دارد و یکی از فاکتورهای رشد گردشگری است. در ادامه این چند شهر و روستا را معرفی می‌کنیم.

شهرها و روستاهای ثبت جهانی صنایع‌ دستی

• شیراز، شهر جهانی صنایع دستی
• ملایر، شهر جهانی مبل و منبت
• اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی
• مشهد، شهر جهانی گوهرسنگ
• روستای خراشاد، روستای جهانی توبافی
• روستای قاسم آباد، روستای جهانی چادرشب بافی
• زنجان، شهر جهانی ملیله
• تبریز، شهر جهانی فرش
• روستای کلپورگان، روستای جهانی سفال
• لالجین، شهر جهانی سفال
• آباده، شهر جهانی منبت
• میبد، شهر جهانی زیلو
• مریوان، ‌شهر جهانی کلاش
• سیرجان، شهر جهانی گلیم

صنایع دستی شیراز

 

به عنوان یک ایرانی حتماً آوازه شهر شیراز را شنیده اید. این شهر تاریخی به‌واسطه‌ی جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، ادبی، مذهبی و طبیعی یکی از شهرهای  پربازدید و محبوب برای سفر و بازدید اماکن تاریخی و فرهنگی به شمار می رود. لازم به ذکر است که شیراز در بهمن ۱۳۹۸ به فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی یونسکو اضافه شد.
یکی از هنرها و صننایع دستی معروف شهر شیراز تولیدات چوبی نظیر خاتم‌سازی است، معرق‌کاری، منبت‌کاری، صنایع‌دستی سفالی و سرامیکی همچون کاشی معرق و کاشی هفت رنگ، هنرهای فلزی از جمله نقره‌کاری و قلم‌زنی، دست‌بافته‌هایی مثل گلیم و گبه، شیشه‌گری سنتی، نمدمالی، گچبری، گیوه‌بافی و نگارگری همه نشان از ذوق و هنر مردمان این شهر دارد که چگونه هنر و دست سازه را با فرهنگ درهم آمیخته و ان را به یکی از مفاخر شیراز و ایران بدل کرده اند.

صنایع دستی ملایر

شهرستان ملایر یکی از شهرهای استان همدان است که به صنایع‌دستی چوبی و تولید مبلمان سنتی شهرت دارد. با وجود اینکه صنایع دستی چوبی از دیرباز در ملایر وجود داشته، حدود ۵۰ سال است که رونق ویژه‌ای یافته و هنرمندان این حوزه چهره‌ای دیگر از این هنر و صنعت را به جهانیان نشان داده اند. همین تلاش و نگاه ویژه سبب شد که شهر ملایر در بهمن‌ماه ۱۳۹۸ با عنوان «ملایر ؛ شهر جهانی مبل و منبت» در فهرست شهرها و روستاهای جهانی یونسکو به ثبت رسید.
طبق آماری که جدیداً منتشر شده است در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد تولیدات مبل و منبت کشور به شهر ملایر تعلق دارد و موجب اشتغال زایی بیش از ۸۰۰۰ هنرمند در بیش از ۴۰۰۰ کارگاه را فراهم کرده است. ‌تولیدات صنعت چوب و مبلمان شهر ملایر به تعداد زیادی از شهرهای ایران و سایر کشورها از جمله کشورهای آسیای میانه، حاشیه خلیج فارس، ترکیه و عراق ارسال می شود.

صنایع دستی اصفهان

شهرت شهر اصفهان نه به این دلیل است که پایتخت حکومت صفوی بوده، بلکه بیش از آن نیز به شهر صنعتگران ماهر شهرت داشت. اما در دوران صفویه این امکان فراهم شد که با ایجاد زمینه‌های مناسب برای رونق بخش‌هایی از هنر معماری و صنایع دستی، به بازار مرکزی کشور تبدیل شود. شاهد این گفته همان که در اصفهان ده‌ها صنایع دستی  هنرمندانه به ثبت رسیده که قدمت برخی از آن‌ها بیش از چند صد سال است.
اصفهان به عنوان نخستین شهر ایرانی که در سال 1395 در فهرست «شهرهای جهانی صنایع‌دستی» قرار گرفت. جایگاه ویژه شهر اصفهان از نظر گردشگری و صنایع دستی بر کسی پوشیده نیست و آن را به عنوان مهد صنایع‌دستی ایران می توان نام برد. علت این موضوع به هنرهای گسترده و متفاوتی نظیر میناکاری، فیروزه‌کوبی، زری‌بافی، مخمل‌بافی، سماورسازی، قلم‌کاری، سفالگری، منبت‌کاری و... برمی‌گردد که تاکنون بیش از ۱۳۰ رشته آن ثبت شده است.

صنایع دستی روستای خراشاد

خراسان را با سنگ های قیمتی می شناسند. چرا که از لحاظ سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی استان خراسان دارای ظرفیت بالایی است و گوهر سنگ‌هایی نظیر آماتیست در بجستان، اوپال تربت جام، آراگونیت فریمان و غیره، این استان را در حوزه صنعت سنگ‌سازی متمایز کرده‌اند.
روستای نخبه پرور خراشاد در ۲۴ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند در خراسان جنوبی، زادگاه بسیاری از نخبگان علمی، فرهنگی و اقتصادی است. اما آنچه سبب شد که در سال 1397 این روستا با نام متمایز " روستای جهانی توبافی" در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی قرار بگیرد، هنر توبافی ( پارچه بافی سنتی ) با قدمت 300 ساله است. هنر توبافی (پارچه‌بافی سنتی) تا چند سال قبل به‌عنوان هنری منسوخ محسوب می‌شد که با رونق مجدد آن اکنون شاهد محصولاتی مثل شال سر، سفره نان، تن پوش، حوله دست و صورت، حوله آشپزخانه، چادر شب و دستمال جیبی از تولیدات این روستا هستیم که جنس کتان و ابریشمی دارند.

صنایع دستی روستای قاسم آباد

 

یکی دیگر از روستاهای ایران که توانست در بهمن 1398 با عنوان " روستای جهانی چادرشب بافی " در فهرست روستاها و شهرهای جهانی یونسکو قرار بگیرد، روستای قاسم آباد است. این روستا از توابع چابکسر در شهرستان رودسر استان گیلان است. اما آنچه موجب تمایز چادرشب های روستای قاسم آباد که قدمتی 2000 ساله دارد، شده است این است که نقشه و طرح های بافته شده بر روی چادرشب های قاسم آباد اغلب به‌صورت ذهنی است و بر اساس نقشه بافته نمی‌شوند. در قدیم، زنان شمالی این چادرشب‌ها را هنگام شالیکاری به کمر خود می‌بستند؛ هرچند امروزه کاربردهای جدیدی از جمله رومیزی، پرده، روتختی و غیره، پیدا کرده است. چادرشب علاوه بر قاسم آباد، در برخی از روستاهای شرق گیلان و مازندران نیز بافته می‌شود.

صنایع دستی زنجان

شهر زنجان را به عنوان " شهر جهانی ملیله " می شناسند. در میان صنایع‌دستی منحصربه‌فردی که در شهر زنجان وجود دارد، چاقوی سنتی زنجان و ملیله زنجان از مهم‌ترین هنرهای بومی هستند. مهارت استادکاران زنجانی و ذوق و هنر درهم آمیخته با این صنایع دستی، سبب شد که شهر زنجان در بهمن ماه ۱۳۹۸ عنوان «زنجان؛ شهر جهانی ملیله» در فهرست شهرهای جهانی یونسکو قرار بگیرد. ماده‌ی اصلی ساخت ملیله، نقره است که پس از شکل دادن آن به‌شکل مفتول‌های بسیار باریک، طرح و نقش‌های ظریف و پیچیده‌ای با آن درمی‌آورند که برای ساخت انواع ظروف پذیرایی، سرویس چای‌خوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس، جعبه جواهرات و... کاربرد دارد. ویژگی حائز اهمیت ملیله‌سازی زنجان این است که از ابتدا تا انتهای آن به‌صورت دستی انجام می‌شود.

صنایع دستی تبریز

تبریز به واسطه فرش هایش در سال ۲۰۱۵ در فهرست جهانی شهرهای صنایع دستی قرار گرفت. زیبایی منحصر بفرد فرش های دست بافت تبریز و قدمت این صنایع دستی سبب شده است که این شهر را در دنیا به نام فرش هایش بشناسند.
درباره‌ی پیشینه‌ی تاریخی فرش تبریز باید گفت که از زمان صفویان و به واسطه انتخاب تبریز به عنوان پایتخت حکومت و توجه شاهان این دوره به فرهنگ و هنر، کارگاه‌های قالی‌بافی زیادی دایر شد. همین امر سبب شدهنر قالی بافی در شهر تبریز رواج و گسترش یابد.
فرش تبریز یکی از نفیس‌ترین قالی‌های ایران و دنیا است که در بافت آن از طرح‌هایی همچون طرح مستوفی، اسلیمی لچک ترنج، گلدانی، میناخانی، طرح درختی و... استفاده می‌شود.

صنایع دستی کلپورگان

اولین روستای ایرانی که در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی قرار گرفت، كلپورگان روستايی در ۲۵ كيلومتری شهر سراوان استان سيستان و بلوچستان است. این روستا که خواستگاه سفال کلپورگان با شهرت جهانی است، در سال 1396به عنوان نخستین روستای ایرانی با نام «روستای جهانی سفال» به این فهرست اضافه شد.
زنان بومی منطقه، با انتقال اين هنر ارزشمند از نسلی به نسل دیگر، از مادران به دختران نقش بسزایی در انتقال و زنده نگه داشتن این هنر دارند. استفاده نكردن از چرخ سفالگری در تهيه اين آثار و بکارگیری روش‌های سنتی ابتدايی و با کمک دست، باعث جلب توجه دنیا به سفال كلپورگان شده است. طرح‌ها و نقوش این سفال‌ها كاملا هندسی و شبيه به نقوش سفال‌های ماقبل تاريخ و آغاز دوره تاريخی است.
از دیگر ویژگی های این صنایع دستی، موزه سفالگری کلپورگان تنها موزه زنده سفال دنیا است که بازدیدکنندگان می‌توانند در لحظه شاهد ساخت سفال باشند.
 

صنایع دستی لالجین

اما ایران در حوزه صنایع دستی سفالگری نماینده دیگری نیز در یونسکو دارد. شهر لالجین از توابع استان همدان که در سال ۱۳۹۵ به‌خاطر هنر سفالگری‌اش در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی جای گرفت. پیشینه این هنر در  لالجین ۷۰۰ الی ۱۰۰۰ سال است و هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین رشته‌های صنایع‌دستی استان همدان با شهرت جهانی محسوب می‌شود.
گل موردنیاز سفالگری در این شهر را از دستجرد تهیه می کنند و ساخت سفال معمولا با وسایل و روش‌های سنتی می باشد و پس از لعاب زدن آماده پختن در کوره می‌شود. قلیا، سنگ سفید، شیشه، سرب پخته، لاجورد و... از مواد طبیعی مورداستفاده برای ساخت لعاب هستند.

صنایع دستی آباده

آباده در استان فارس در سال ۱۳۹۷ توانست عنوان «شهر جهانی منبت» در فهرست جهانی صنایع‌دستی را از آن خود کند. هنر منبت یكی از هنر‌های دست‌ساز ایرانی با قدمت حدود ۱۵۰۰ سال است كه طبق مدارک تاریخی، شهر آباده خاستگاه منبت سنت بوده است.
احمد امامی از قدیمی‌ترین چهره‌های مطرح این هنر، اهل آباده بود که شاهکار منبت‌کاری او را می‌توان در کاخ مرمر مشاهده کرد.

صنایع دستی میبد

حتماً نام میبد را شنیده اید. این شهر با تمدنی به قدمت هفت هزار سال در یزد است که سفالگری، سرامیک و زیلوبافی آن شهرت جهانی دارد. به‌طوری که این شهر در سال ۱۳۹۷ به واسطه هنر زیلو بافی به عنوان نماینده ای دیگر از کشورمان، در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی قرار گیرد.
زیلو از دیرباز در میبد استفاده می‌شده و از آنجا که دست‌باف و سازگار با محیط زیست بوده، به فرش سلامت معروف شدهاست. زیرا در آن پنبه به کار رفته است و در نتیجه سلامتی بافنده و مصرف‌کننده را به خطر نمی‌اندازد.

صنایع دستی مریوان

شهر دیگری که به معرفی آن خواهیم پرداخت شهر مریوان است. مریوان یکی از شهرهای استان کردستان است که در سال ۱۳۹۶ به واسطه بافت کلاش، در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسید.
گیوه محلی یا همان کفش مختص استان کردستان که به آن کلاش می گویند، قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و به‌‌صورت دست بافت با استفاده از مواد طبیعی و بدون استفاده از هرگونه مواد صنعتی و آلاینده تولید می‌شود. همین امر سبب شده که در حال حاضر بیشترین آموزشگاه‌های کلاش‌بافی، کارگاه‌های تولیدی و فروشگاه‌های کلاش و گیوه، در مریوان فعالیت داشته باشند.

صنایع دستی سیرجان

سیرجان که شهری کوچک در استان کرمان در جنوب ایران است به واسطه گلیم های زیبایش توانست خود را در سطح جهان مطرح کند و گلیم و گلیم بافی سیرجان در سال ۱۳۹۶ در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی ثبت شد.

" گليم شيريكی ‌پيچ " از شاخص‌‌ترين دست‌‌بافته‌های زنان روستايی و عشايری شهرستان سيرجان به حساب می‌آید كه خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ كيلومتری مركز شهرستان سيرجان است. با ثبت جهانی گلیم شیریکی پیچ سیرجان، هشت اثر از استان کرمان به ثبت جهانی رسیده‌اند.
از ویژگی های گلیم شیریکی پیچ این است که یک دست‌بافته ذهنی است و نمادها و نقوش آن الهام گرفته از زندگی اطراف است که در گذشته بدون هیچ نقشه‌ای آن را می‌بافتند؛ هرچند بعدها برای آن نقشه طراحی کردند.
 

صنایع دستی